Trò chơi không hợp tác (Non-Cooperative Game) trong lý thuyết trò chơi là loại trò chơi mà các người chơi hành động độc lập, không thể hoặc không chịu hợp tác với nhau. Mỗi người chơi đưa ra quyết định dựa trên lợi ích cá nhân, mà không chia sẻ thông tin hay chiến lược với người khác. Trong những trò chơi này, mỗi người chơi cố gắng tối đa hóa lợi ích của mình mà không lo ngại đến kết quả của những người chơi khác.
Dưới đây là một số ví dụ thực tế về trò chơi không hợp tác trong game theory:
1. Cuộc chiến giá trong kinh doanh (Price Wars)
Cuộc chiến giá (Price War) giữa các công ty là một ví dụ điển hình về trò chơi không hợp tác trong lý thuyết trò chơi. Trong một thị trường cạnh tranh, các công ty có thể giảm giá sản phẩm của mình để giành thị phần, mặc dù điều này có thể dẫn đến giảm lợi nhuận cho tất cả các công ty tham gia.
Ví dụ: Cuộc chiến giá giữa các hãng hàng không
- Bối cảnh: Các hãng hàng không như Southwest Airlines, American Airlines, và Delta Airlines cạnh tranh trong một tuyến bay phổ biến. Nếu một hãng giảm giá vé, các hãng khác sẽ phải làm theo để không mất khách, dẫn đến một cuộc chiến giá.
- Trò chơi không hợp tác: Mỗi hãng hàng không hành động độc lập, tối đa hóa lợi ích của mình bằng cách giảm giá vé, nhưng kết quả là tất cả các hãng đều bị giảm lợi nhuận. Đây là một Nash Equilibrium không lý tưởng (trạng thái cân bằng mà không ai muốn thay đổi chiến lược của mình).
- Lý thuyết trò chơi: Mặc dù hành động giảm giá có thể có lợi cho từng hãng trong ngắn hạn, nhưng nó có thể gây thiệt hại lâu dài cho toàn bộ ngành vì tất cả các bên đều giảm giá mà không có sự hợp tác nào. Mặc dù vậy, không một hãng nào có thể dừng chiến lược giảm giá mà không bị thiệt hại.
2. Dilemma của người tù (Prisoner’s Dilemma)
Prisoner’s Dilemma là một trong những ví dụ nổi tiếng nhất về trò chơi không hợp tác trong lý thuyết trò chơi. Hai người bị nghi ngờ về tội phạm được thẩm vấn riêng biệt và được cung cấp các lựa chọn về việc phản bội hoặc im lặng. Họ không thể giao tiếp và phải đưa ra quyết định dựa trên lợi ích cá nhân.
Ví dụ: Tình huống Prisoner’s Dilemma trong môi trường kinh doanh
- Bối cảnh: Hai công ty trong ngành điện thoại di động, như Apple và Samsung, có thể quyết định liệu có nên thỏa thuận giữ giá ổn định hay không, hay cố gắng chiếm thị phần bằng cách giảm giá mạnh.
- Trò chơi không hợp tác: Cả hai công ty đều có lợi ích ngắn hạn nếu họ giảm giá, nhưng nếu cả hai công ty đều giảm giá, lợi nhuận của cả hai công ty đều giảm mạnh. Tuy nhiên, nếu một công ty quyết định giảm giá trong khi công ty còn lại không làm vậy, công ty giảm giá có thể chiếm được thị phần.
- Lý thuyết trò chơi: Mỗi công ty đối mặt với một lựa chọn “tự bảo vệ” bằng cách giảm giá, nhưng nếu cả hai đều giảm giá, họ đều chịu thiệt hại. Nếu một công ty không giảm giá và đối thủ làm vậy, đối thủ sẽ giành được thị phần lớn hơn.
3. Cuộc đua vũ trang (Arms Race)
Arms Race là một ví dụ điển hình về trò chơi không hợp tác trong các tình huống chính trị và quân sự, trong đó các quốc gia hoặc bên tham gia cuộc đua quân sự độc lập quyết định số lượng vũ khí hoặc mức độ quân sự hóa của mình.
Ví dụ: Cuộc đua vũ trang trong chiến tranh lạnh
- Bối cảnh: Trong thời kỳ chiến tranh lạnh, Mỹ và Liên Xô đã tham gia vào một cuộc đua vũ trang, mỗi bên cố gắng phát triển và duy trì số lượng vũ khí hạt nhân lớn hơn đối phương.
- Trò chơi không hợp tác: Mỗi quốc gia (Mỹ và Liên Xô) không thể tin tưởng vào đối phương, do đó mỗi bên đều phát triển vũ khí hạt nhân để bảo vệ lợi ích của mình. Việc một bên tăng cường vũ khí dẫn đến phản ứng của bên kia, tạo ra một vòng luẩn quẩn không có kết quả tối ưu cho cả hai.
- Lý thuyết trò chơi: Đây là một ví dụ về trò chơi không hợp tác trong đó cả hai bên đều hành động vì lợi ích cá nhân (bảo vệ an ninh quốc gia) nhưng kết quả cuối cùng (cả hai đều có vũ khí hạt nhân) không tốt cho cả hai. Mỗi bên đều lo sợ việc đối phương mạnh lên nếu không trang bị vũ khí, dẫn đến “chiến tranh lạnh”.
4. Bidding trong các cuộc đấu giá (Auction Bidding)
Cuộc đấu giá (bidding) là một ví dụ của trò chơi không hợp tác, nơi các người tham gia đấu giá độc lập với nhau và cố gắng giành được tài sản hoặc lợi ích với mức giá thấp nhất có thể.
Ví dụ: Đấu giá quảng cáo trên Google Ads
- Bối cảnh: Các công ty tham gia đấu giá quảng cáo trên Google Ads để có cơ hội xuất hiện trong các kết quả tìm kiếm. Mỗi công ty đưa ra mức giá mà họ sẵn sàng trả cho mỗi nhấp chuột vào quảng cáo của mình (CPC – Cost per Click).
- Trò chơi không hợp tác: Các công ty đấu giá độc lập, tối đa hóa lợi ích của mình bằng cách chọn mức giá mà họ cho là hợp lý. Mỗi công ty cố gắng giành chiến thắng mà không chia sẻ thông tin với các đối thủ.
- Lý thuyết trò chơi: Mỗi người chơi phải lựa chọn mức giá bid sao cho lợi nhuận từ việc có khách hàng (click vào quảng cáo) cao hơn chi phí của việc đấu giá. Tuy nhiên, trong dài hạn, nếu tất cả các công ty đấu giá quá cao, lợi nhuận chung sẽ giảm vì chi phí quảng cáo tăng lên.
5. Chiến lược trong các trò chơi chiến thuật (Strategy Games)
Các trò chơi chiến thuật như “Risk”, “Chess” hoặc “StarCraft” là những ví dụ điển hình về trò chơi không hợp tác, nơi các người chơi không thể hợp tác và luôn phải tìm cách tối đa hóa cơ hội chiến thắng cho mình trong khi ngăn cản đối thủ.
Ví dụ: Trò chơi “Risk”
- Bối cảnh: Trong trò chơi Risk, người chơi cạnh tranh với nhau để chiếm lĩnh các quốc gia và lục địa trên bản đồ thế giới. Mỗi người chơi phải đưa ra chiến lược chiến đấu độc lập và quyết định về các cuộc tấn công và phòng thủ.
- Trò chơi không hợp tác: Mỗi người chơi chiến đấu vì mục tiêu chiếm ưu thế và đạt được quyền kiểm soát tối đa, không có sự hợp tác hay liên minh lâu dài. Mặc dù có thể có những liên minh tạm thời (ví dụ, liên minh chống lại một người chơi mạnh nhất), nhưng các liên minh này thường không bền vững và sẽ bị phá vỡ khi một bên thấy cơ hội thắng lợi lớn hơn.
- Lý thuyết trò chơi: Các người chơi đều hành động vì lợi ích cá nhân và tìm cách đánh bại những đối thủ khác để giành chiến thắng cuối cùng. Trò chơi này là một ví dụ điển hình về trò chơi không hợp tác, nơi không có sự chia sẻ lợi ích hoặc phối hợp.
Kết luận
Trò chơi không hợp tác là một phần quan trọng trong lý thuyết trò chơi, thể hiện qua những tình huống trong đó các người chơi hành động độc lập, tối đa hóa lợi ích cá nhân mà không hợp tác với người khác. Các ví dụ như cuộc chiến giá trong kinh doanh, Prisoner’s Dilemma, cuộc đua vũ trang, đấu giá và trò chơi chiến thuật đều cho thấy rõ ràng cách mà các quyết định cá nhân có thể dẫn đến những kết quả không tối ưu cho tất cả các bên tham gia. Trong các tình huống này, mỗi người chơi phải dựa vào các chiến lược và dự đoán hành động của đối thủ để tối đa hóa lợi ích của mình.